Auteur: Casper Beukema
Wat zijn ketonen?
Ketonen zijn energiepakketjes die worden geproduceerd uit vetten en eiwitten. Ze worden aangemaakt wanneer je lichaam onvoldoende glucose als energiebron ter beschikking heeft. Denk bijvoorbeeld aan situaties als honger, intermitterend vasten, diabetes, of een langdurige fysieke belasting zoals een marathon. We kennen drie soorten ketonen:
Aceton, acetoacetaat en bèta-hydroxybutyraat (BHB). Aceton kan niet gebruikt worden voor energie, dus alleen de laatste twee zijn een bruikbare vorm van energie.
Tijdens zo’n toestand maken de lever en darmen de ketonen vrij zodat de hersenen, spieren en organen deze kunnen gebruiken als energie, terwijl er geen insuline voor nodig is. Een vorm van kant en klare energie dus. Daarnaast hebben ketonen het grote voordeel dat er minder zuurstof nodig is voor de omzetting in energie. Met energie bedoelen we het molecuul ATP (adenosine trifosfaat), een verbinding die het mogelijk maakt de calorieën uit vet, koolhydraten en eiwitten uit voedsel te benutten.
Dit heeft als effect dat ons lichaam veel meer energie tot zijn beschikking heeft. Mentaal wordt er vaak een enorme helderheid ervaren en sportprestaties gaan omhoog omdat er minder melkzuur wordt geproduceerd.
Ketonen zijn een rijke energiebron, die ook nog eens erg efficiënt te gebruiken is.
Het is om deze reden dat de laatste jaren het ondersteunen van de eigen ketonenproductie erg veel aandacht heeft gekregen. Toch is er nog steeds onduidelijkheid rondom de ketonproductie en het gebruik van ketonen als suppletie. Zo worden ketonen soms ten onrechte gezien als doping en zijn er misverstanden rondom de begrippen ketose en een ketogene staat.
Verschil glucose en ketonen
Glucose heeft een aantal grote voordelen als brandstof ten opzichte van vetzuren. Zo merk je vrij snel de energie die het oplevert na het nuttigen van een koolhydraatrijke maaltijd of een dextrosetablet. Je kunt glucose altijd gebruiken, zolang je maar iets eet. Nadeel is dat
deze energie niet erg veel oplevert, waardoor het effect binnen een uur of 2 is uitgewerkt. Daarom is het erg lastig om zonder tussendoortjes te leven wanneer je veel koolhydraten (suikers) uit je voeding consumeert. Het tweede nadeel is dat glucose doorgaans veel meer insuline nodig heeft dan vet of eiwit. Insuline is een hormonale boodschapper om de glucose de cel in te brengen voor verbranding. Dit signaal kan minder gevoelig worden op de cel, wanneer het te vaak wordt vrijgegeven. Wanneer dit gebeurt kun je steeds moeilijker glucose benutten en heb je steeds meer tussendoortjes nodig. We noemen deze toestand insulineresistentie. Het is een van de (grote) redenen dat je geen vet kunt verbranden en in een diabetische toestand belandt. Ongeveer 60% van de Nederlanders heeft in zekere mate insulineresistentie met energieproblemen tot gevolg.
Verschil ketoacidose en ketose
Zoals gezegd worden de termen ketoacidose en ketose (ketogenese of ketogene staat) door elkaar gebruikt. Dit zijn twee compleet verschillende dingen. Dit heeft sommige experts ertoe gebracht de productie van ketonen als een aandoening te beschouwen. Dus wat is het verschil precies?
Ketoacidose Is een medische aandoening waarbij het lichaam niet in staat is glucose in energie om te zetten. Dat kan zijn in een periode van uithongering of diabetes type 1 waarbij er respectievelijk geen glucose of insuline is. Het lichaam verkeert in een noodtoestand: de lever breekt veel te snel lichaamsweefsels van vetten en eiwitten af. Dit is in feite roofbouw.
Deze toestand is gevaarlijk en schadelijk.
Ketogenese of ketose is een gewenste en functionele toestand waarbij gericht het lichaam wordt gedwongen ketonen te produceren en te benutten. Dit kan door middel van intermitterend vasten, nuchter sporten of een voedingspatroon met een laag gehalte aan koolhydraten te volgen. Bij ketogenese zal het lichaam nauwelijks tot geen eiwitten gebruiken voor de productie van ketonen, slechts vetzuren.
Kun je ketonen als supplement gebruiken?
Er zijn langzamerhand verschillende merken die ketonsuppletie aanbieden voor sporters en personen die willen afvallen zonder energiedip. Van de drie ketonen is bèta-hydroxybutyraat (BHB) de meest interessante vorm. Er zijn hiervan twee vormen: ketonzouten en ketonesters. Het grote probleem is dat de meeste supplementen in de vorm van ketonzouten (NH-groep) worden aangeboden. Deze kunnen in het lichaam plakken, kristalliseren en de toll like receptoren (sensoren) van ons immuunsysteem activeren en een ontstekingsreactie uitlokken. Dit is vergelijkbaar met jicht waarbij urinezuurkristallen dit doen. Deze ketonzouten bevinden zich overigens ook in kaas en spek. Daarom is het verstandig niet te veel van deze voedingsmiddelen te eten.
De ketonesters (O- groep) reageren eenvoudiger met waterstof, wat het simpeler maakt om naar de mitochondriën (energiefabrieken van de cel) te transporteren.
Gebruik daarom bij voorkeur ketonesters als je besluit om ketonen als suppletie in te zetten.
Voor welke doeleinden is een ketogene staat gunstig?
Je hoeft geen (top)sporter te zijn om van de voordelen van ketonproductie te profiteren.
Energie (ATP) is altijd goed omdat alle functies energie nodig hebben. Een betere benutting van energie zorgt voor een optimale afdekking van alle weefsels. Meer ketonen produceren wordt wel onze “oertoestand” genoemd. Veel welvaartsziekten worden door sommige
experts verklaart door het niet kunnen produceren van ketonen. Met oertoestand wordt bedoeld dat in vroegere tijden de mensen regelmatig perioden van vasten en beweging doormaakten, waardoor ketonen produceren een dagelijkse gang van zaken was voor het lichaam.
Enkele toepassingen
– Alzheimer
– depressie
– overgewicht
– spierverlies (sarcopenie)
– sportprestaties
– immuunproblemen
– insulineresistentie en diabetes
– snurken en slaapapneu
Hoe kom ik in de ketogene toestand?
Zolang het lichaam geen reden heeft om ketonen te produceren zal het dit zeker niet doen. Daarom moet het afgedwongen worden om het te laten gebeuren.
De beste methode is een combinatie van vasten, beweging en voeding.
Intermitterend vasten is bijvoorbeeld een methode waarbij je zo’n 16 uur nuchter bent. Dat klinkt erg moeilijk, maar het went snel. Zeker wanneer je dit combineert met beweging of sport. Tenslotte is het verlagen van geconcentreerde koolhydraten een must. Rijst, aardappelen, brood, pasta’s en vruchtensappen zijn vrij rijk aan suikers. Beter is het om meer vetten te eten zoals avocado, wat kokosolie, vette vis, gevogelte en olijfolie.
Ketogene toestand is niet hetzelfde als het ketogene dieet
Om de ketogene staat af te dwingen is het ketogene dieet ontstaan. Deze voedingsmethode onderschrijft het belang van de ketogene toestand, maar probeert dit te bereiken door het gehalte koolhydraten extreem te verlagen tot rond de 10% van de totale calorische hoeveelheid. Daarnaast wordt het gebruik van kaas en spek aangemoedigd. Dit leidt tot een paar problemen. De eerste is dat de hoeveelheid vet in de voeding wel 70% kan zijn. Vet in deze hoeveelheden kan ontstekingen uitlokken, ongeacht welke soorten dit zijn, door de vetcellen te laten overlopen en te oxideren. Het tweede probleem is dat het vermijden van voeding zoals fruit tot tekorten kan leiden van bijvoorbeeld kalium, vitamine C en magnesium. Het missen van fris en zoet uit voeding is op den duur een gemis. Dit kan leiden tot somberheid. Hierom wordt het ketogene dieet doorgaans geadviseerd als een korte (2-4 weken) “afkickmethode” van suikers, om daarna een koolhydraatarm voedingspatroon te volgen. Een koolhydraatinname van 25% is prima in staat om de ketogene staat te behouden, zolang er ook voldoende bij wordt bewogen.
Conclusie
Ketonen worden door ons lichaam zelf geproduceerd. Dit is een oeroude methode om toch aan energie te komen in tijden van schaarste. Door op een gecontroleerde manier deze schaarste na te bootsen zal het lichaam weer het vermogen herwinnen om uit ketonen energie te halen. De voorraad lichaamsvet wordt afgebroken en dagelijkse energiedips behoren tot het verleden. Belangrijk is het te beseffen dat we niet een fruitloos, zeer vetrijk dieet hoeven te volgen, evenmin hoeven we onszelf af te matten en honger te lijden. Zoals met alles is gezond verstand ons beste kompas. Kleine veranderingen qua beweging, voeding en korte vastenperioden geven het beste resultaat op de lange termijn.
Referenties:
1. Miller VJ, Villamena FA, Volek JS. Nutritional Ketosis and Mitohormesis: Potential Implications for Mitochondrial Function and Human Health. J Nutr Metab. 2018; 2018:5157645. Published 2018 Feb 11. doi:10.1155/2018/5157645
2. D C Harvey, Cliff J et al. “The Effect of Medium Chain Triglycerides on Time to Nutritional Ketosis and Symptoms of Keto-Induction in Healthy Adults: A Randomized Controlled Clinical Trial.” Journal of nutrition and metabolism vol. 2018 2630565. 22 May. 2018, doi:10.1155/2018/2630565
3. Pinto, Alessandro et al. “Anti-Oxidant and Anti-Inflammatory Activity of Ketogenic Diet: New Perspectives for Neuroprotection in Alzheimer’s Disease.” Antioxidants (Basel, Switzerland) vol. 7,5 63. 28 Apr. 2018, doi:10.3390/antiox7050063