Vitamine D wordt vaak gezien als bot-vitamine, maar wist u dat vitamine D ook gelinkt is aan de mentale gezondheid? Dat de stemming van veel mensen verbetert in de zomer komt dus niet alleen door de langere dagen en het mooie weer, maar lijkt ook een verband te hebben met de zogenaamde ‘zonnevitamine’.
In de hersenen zijn vitamine D-receptoren aanwezig (Eyles et al., 2005). Dit toont aan dat vitamine D een functie in het brein heeft. Om die functie te onderzoeken werden zogenaamde knock-out muizen gebruikt waarbij de vitamine D-receptor (VDR) in de hersenen werd uitgeschakeld. De muizen waarbij de VDR was uitgeschakeld vertoonden angstig gedrag (Burne et al., 2006). Hierdoor werd de link tussen vitamine D en de mentale gezondheid blootgelegd en inmiddels zijn er vele studies gedaan die ook bij mensen de relatie tussen de vitamine D-status en de mentale gezondheid laten zien. Zo toont een recent onderzoek onder jongvolwassenen aan dat er een relatie is tussen een goede mentale gezondheid en hogere vitamine D-waarden in het bloed. De onderzoekers vonden voornamelijk een verband tussen de vitamine D-waarden, de mentale gezondheid en het geslacht: bij vrouwen was de correlatie het duidelijkst aanwezig (Chen et al., 2020).
Vitamine D suppletie bij depressies
Een uitgebreide meta-analyse toont aan dat vitamine D suppletie effectief kan zijn bij de behandeling van depressies. De onderzoekers laten zien dat de behandeling met vitamine D een vergelijkbaar resultaat levert als behandeling met antidepressiva (Spedding, 2014).
De rol van vitamine D in de hersenen is zeer omvangrijk en omvat onder meer de aanmaak en regulatie van serotonine, neuroimmunomodulatie, neurologische bescherming en de hersenontwikkeling. We gaan in dit artikel dieper in op het verband tussen vitamine D en de serotoninehuishouding.
Serotonine-aanmaak
Serotonine is een monoamine neurotransmitter in de hersenen die onder andere de stemming reguleert. Het wordt ook wel het gelukshormoon genoemd (al is het officieel geen hormoon). Het wordt gevormd uit voorloperstof L-tryptofaan. Vitamine D stimuleert de transcriptie van het gen tryptofaan hydroxylase 2 (TPH2) (Kaneko et al., 2015; Sabir et al., 2018). Het enzym TPH2 is het snelheidsbepalende enzym dat betrokken is bij de omzetting van tryptofaan naar serotonine (Zhang et al., 2004). Vitamine D zorgt dus dat serotonine kan worden aangemaakt in de hersenen.
Natuurlijk antidepressivum
Daarbij heeft vitamine D functies die vergelijkbaar zijn met antidepressiva. Het verhindert namelijk de aanmaak van serotonine heropname transporters (serotonin reuptake transporters, SERT) en monoamine oxidase-A (MAO-A) door transcriptie van deze genen te remmen (Sabir et al., 2018).
Als serotonine wordt uitgescheiden in de synaptische ruimte tussen twee neuronen dan is het actief als neurotransmitter en stimuleert het de postsynaptische neuron om een signaal door te geven. Om het signaal te stoppen en neurotransmitters te recyclen worden SERTs gebruikt. De SERTs zorgen voor de heropname van de uitgescheiden neurotransmitter serotonine in de presynaptische neuron (Torres et al., 2003), waardoor deze de postsynaptische neuron niet langer stimuleert. De groep antidepressiva die bekend is onder de naam SSRI, selective serotonin reuptake inhibitors, werken als heropnameremmers van serotonine door SERTs te blokkeren (Torres et al., 2003). Daardoor blijft serotonine langer actief. Ook vitamine D reguleert de aanmaak van SERTs en kan deze remmen waardoor serotonine langer in de synaptische ruimte aanwezig blijft en het stimulerende signaal dus langer actief blijft (Sabir et al., 2018).
MAO’s breken monoamines zoals serotonine af. MAO-remmers (MAO-I) worden gebruikt als antidepressivum (Finberg & Rabey, 2016). Vitamine D remt de aanmaak van MAO-A waardoor minder serotonine wordt afgebroken (Sabir et al., 2018).
Vitamine D remt dus de aanmaak van SERT en MAO-A en kan daarmee een verglijkbaar effect hebben als SSRI’s, via een ander mechanisme.
Seizoensgebonden depressies en serotonine
Hoe noordelijker mensen wonen, hoe meer seizoensgebonden depressies voorkomen. Deze depressies komen vooral voor bij (jonge) vrouwen (2-40 keer vaker dan bij mannen) en dit lijkt verband te houden met de neurotransmitter serotonine. Onderzoekers toonden onlangs aan dat mensen, vooral vrouwen, met een seizoensgebonden depressie tijdens de wintermaanden meer SERTs hadden dan in de zomer en vergeleken met de gezonde controlegroep. De hoeveelheid SERTs was gecorreleerd met de ernst van de depressie: hoe meer SERTs hoe zwaarder de depressie (Mc Mahon et al., 2016).
Net als de SERTs werd een vergelijkbaar onderzoek gedaan naar MAO-A’s in mensen met seizoensgebonden depressies. Een interessant resultaat is dat bij gezonde mensen de hoeveelheid MAO-A’s minder wordt in de winter, terwijl bij mensen met seizoensgebonden depressies de hoeveelheden gelijk blijven door het jaar heen. Er bestaat dus een seizoensgebonden dynamiek in de MAO-A waarden in het brein van gezonde mensen (Spies et al., 2018).
De onderzoekers laten zien dat lichttherapie helpt de MAO-A waarden te verlagen bij mensen. Dit zou kunnen helpen de symptomen van seizoensgebonden depressies te verminderen (Spies et al., 2018). Lichttherapie stimuleert de aanmaak van vitamine D op eenzelfde manier als zonlicht (Chandra et al., 2007). Op deze manier lijkt vitamine D dus een belangrijke rol te spelen in seizoensgebonden depressies en de behandeling ervan.
Omdat de seizoensgebonden depressies voornamelijk bij vrouwen voorkomen werd de link tussen oestrogeen en serotonine al vaker geopperd (Rybaczyk et al., 2005). Met de kennis van nu blijkt dus dat ook de ‘zonnevitamine’ een grote rol speelt. Een verband dat hierbij wellicht van belang zou kunnen zijn is de rol van vitamine D bij de aanmaak van oestrogeen (Kinuta et al., 2000). Te hopen is dat nieuw onderzoek meer inzicht zal bieden in het samenspel tussen vitamine D, mentale gezondheid en andere factoren zoals oestrogeen.
Kennis in de praktijk
Vitamine D speelt een belangrijke rol bij het reguleren van de mentale gezondheid, dit wordt vooral gezien bij jonge vrouwen. Het is dus belangrijk om het hele jaar door voldoende vitamine D aan te maken door blootstelling aan zonlicht en indien dit niet lukt, vitamine D te suppleren. Het gebruik van vitamine D-suppletie is effectief bewezen als behandeling tegen depressies. In de winter is het gebruik van 75 mcg vitamine D3 aan te raden om de vitamine D-waarden op peil te houden. Alternatieve behandelingen zoals lichttherapie zouden bovendien effectief kunnen zijn bij seizoensgebonden depressies.
Referenties:
Burne, T. H. J., Johnston, A. N. B., McGrath, J. J., & Mackay-Sim, A. (2006). Swimming behaviour and post-swimming activity in Vitamin D receptor knockout mice. Brain Research Bulletin, 69(1), 74–78. https://doi.org/10.1016/j.brainresbull.2005.10.014
Chandra, P., Wolfenden, L. L., Ziegler, T. R., Tian, J., Luo, M., Stecenko, A. A., Chen, T. C., Holick, M. F., & Tangpricha, V. (2007). Treatment of vitamin D deficiency with UV light in patients with malabsorption syndromes: A case series. Photodermatology, Photoimmunology & Photomedicine, 23(5), 179–185. https://doi.org/10.1111/j.1600-0781.2007.00302.x
Chen, L., Zhu, H., Harshfield, G. A., Treiber, F. A., Pollock, J. S., Pollock, D., Okereke, O. I., Su, S., & Dong, Y. (2020). Serum 25-Hydroxyvitamin D Concentrations Are Associated With Mental Health and Psychosocial Stress in Young Adults. https://doi.org/10.20944/preprints202006.0008.v1
Eyles, D. W., Smith, S., Kinobe, R., Hewison, M., & McGrath, J. J. (2005). Distribution of the vitamin D receptor and 1 alpha-hydroxylase in human brain. Journal of Chemical Neuroanatomy, 29(1), 21–30. https://doi.org/10.1016/j.jchemneu.2004.08.006
Finberg, J. P. M., & Rabey, J. M. (2016). Inhibitors of MAO-A and MAO-B in Psychiatry and Neurology. Frontiers in Pharmacology, 7. https://doi.org/10.3389/fphar.2016.00340
Kaneko, I., Sabir, M. S., Dussik, C. M., Whitfield, G. K., Karrys, A., Hsieh, J.-C., Haussler, M. R., Meyer, M. B., Pike, J. W., & Jurutka, P. W. (2015). 1,25-Dihydroxyvitamin D regulates expression of the tryptophan hydroxylase 2 and leptin genes: Implication for behavioral influences of vitamin D. FASEB Journal: Official Publication of the Federation of American Societies for Experimental Biology, 29(9), 4023–4035. https://doi.org/10.1096/fj.14-269811
Kinuta, K., Tanaka, H., Moriwake, T., Aya, K., Kato, S., & Seino, Y. (2000). Vitamin D Is an Important Factor in Estrogen Biosynthesis of Both Female and Male Gonads. Endocrinology, 141(4), 1317–1324. https://doi.org/10.1210/endo.141.4.7403
Mc Mahon, B., Andersen, S. B., Madsen, M. K., Hjordt, L. V., Hageman, I., Dam, H., Svarer, C., da Cunha-Bang, S., Baaré, W., Madsen, J., Hasholt, L., Holst, K., Frokjaer, V. G., & Knudsen, G. M. (2016). Seasonal difference in brain serotonin transporter binding predicts symptom severity in patients with seasonal affective disorder. Brain, 139(5), 1605–1614. https://doi.org/10.1093/brain/aww043
Rybaczyk, L. A., Bashaw, M. J., Pathak, D. R., Moody, S. M., Gilders, R. M., & Holzschu, D. L. (2005). An overlooked connection: Serotonergic mediation of estrogen-related physiology and pathology. BMC Women’s Health, 5, 12. https://doi.org/10.1186/1472-6874-5-12
Sabir, M. S., Haussler, M. R., Mallick, S., Kaneko, I., Lucas, D. A., Haussler, C. A., Whitfield, G. K., & Jurutka, P. W. (2018). Optimal vitamin D spurs serotonin: 1,25-dihydroxyvitamin D represses serotonin reuptake transport (SERT) and degradation (MAO-A) gene expression in cultured rat serotonergic neuronal cell lines. Genes & Nutrition, 13. https://doi.org/10.1186/s12263-018-0605-7
Spedding, S. (2014). Vitamin D and depression: A systematic review and meta-analysis comparing studies with and without biological flaws. Nutrients, 6(4), 1501–1518. https://doi.org/10.3390/nu6041501
Spies, M., James, G. M., Vraka, C., Philippe, C., Hienert, M., Gryglewski, G., Komorowski, A., Kautzky, A., Silberbauer, L., Pichler, V., Kranz, G. S., Nics, L., Balber, T., Baldinger-Melich, P., Vanicek, T., Spurny, B., Winkler-Pjrek, E., Wadsak, W., Mitterhauser, M., … Winkler, D. (2018). Brain monoamine oxidase A in seasonal affective disorder and treatment with bright light therapy. Translational Psychiatry, 8(1), 1–9. https://doi.org/10.1038/s41398-018-0227-2
Torres, G. E., Gainetdinov, R. R., & Caron, M. G. (2003). Plasma membrane monoamine transporters: Structure, regulation and function. Nature Reviews Neuroscience, 4(1), 13–25. https://doi.org/10.1038/nrn1008
Zhang, X., Beaulieu, J.-M., Sotnikova, T. D., Gainetdinov, R. R., & Caron, M. G. (2004). Tryptophan hydroxylase-2 controls brain serotonin synthesis. Science (New York, N.Y.), 305(5681), 217. https://doi.org/10.1126/science.1097540o
Bron: Natura Foundation